Παρθενώνας. Βόρεια ζωφόρος. Λίθος 9 (IX)

Παραχώρηση φωτογραφίας

Αριθμός αντικειμένου

Ακρ. 876

Δημιουργός

Εργαστήριο του Φειδία

Είδος

Αρχιτεκτονικό γλυπτό

Εποχή

Κλασική εποχή

Χρονολόγηση

442-438 π.Χ.

Διαστάσεις

Θραύσματα από το αριστερό τμήμα του λίθου: 0,2 x 0,195 x 0,11 μ., και 0,81 x 0,258 μ.
Δεξί τμήμα λίθου: 1,015 x 0,67 μ.

Υλικό

Μάρμαρο Πεντέλης

Θέση

Αίθουσα Παρθενώνα

Περιγραφή
Βιβλιογραφία

Στον αποσπασματικά σωζόμενο λίθο IX μία ομάδα εννέα, αρχικά, ιματιοφόρων ανδρών βαδίζει σε πυκνή διάταξη προς τα αριστερά. Είναι οι θαλλοφόροι, οι ηλικιωμένοι άνδρες αριστοκρατικής καταγωγής, που συμμετέχουν στην εορταστική πομπή προς τιμή της Αθηνάς κρατώντας στα χέρια κλαδιά ελιάς, τους θαλλούς, άλλοτε αποδοσμένα ζωγραφιστά. Σύμφωνα, ωστόσο, με άλλες ερμηνείες, πρόκειται για αξιωματούχους της πόλης, πρυτάνεις, ιεροποιούς ή αθλοθέτες. Το κεφάλι του πρώτου (EAM 9081) επέστρεψε από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο το 2021, οπότε και τοποθετήθηκε στη θέση του, ενώ τα κεφάλια του τρίτου και του τέταρτου βρίσκονται στο Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης της Βιέννης. Η πομπή των ηλικιωμένων, οι οποίοι ήταν συνολικά δεκαέξι, συνεχίζεται στους γειτονικούς λίθους VIII (Ακρ. 875) και X (Ακρ. 865).

Η ζωφόρος της βόρειας πλευράς του Παρθενώνα εικονίζει τμήμα της πομπής που σχημάτιζε ο αθηναϊκός λαός στη γιορτή των Παναθηναίων, προς τιμή της πολιούχου θεάς Αθηνάς. Προορισμός της πομπής ήταν ο ναός της Αθηνάς Πολιάδας στην Ακρόπολη και σκοπός της η μεταφορά του παναθηναϊκού πέπλου για το πανάρχαιο ξόανο της θεάς καθώς και η τέλεση μεγάλης θυσίας ζώων στον Μεγάλο Βωμό έξω από τον ναό.

Στη βόρεια ζωφόρο η πομπή κινείται στην οδό των Παναθηναίων. Στην κορυφή της βρίσκονται νέοι που οδηγούν στη θυσία νεαρές αγελάδες και κριάρια και ακολουθούν άλλοι, που κουβαλούν νερό και προσφορές. Πίσω τους έρχονται μουσικοί με αυλούς και κιθάρες, γέροντες, ίσως αξιωματούχοι, με κλαδιά ελιάς στα χέρια, έντεκα άρματα που συμμετέχουν σε ιππικό αγώνισμα και τέλος εξήντα ιππείς χωρισμένοι σε δέκα ομάδες.

Η βόρεια ζωφόρος σώζεται αποσπασματικά μετά την ανατίναξη του Παρθενώνα από τους Βενετούς του στρατηγού Francesco Morosini το 1687, η οποία έπληξε κυρίως το μέσον των μακρών πλευρών του ναού. Πολύτιμη πηγή για την κατανόηση ορισμένων τμημάτων (λίθοι Ι-ΧΙΧ) αποτελούν τα σχέδια που αποδίδονται στον ζωγράφο Jacques Carrey, ο οποίος επισκέφτηκε την Ακρόπολη το 1674, δεκατρία μόλις χρόνια πριν τον βομβαρδισμό του Morosini. Τρεις λίθοι (X, XVIII και XXVI) είχαν αποσπαστεί κατά τις εργασίες μετασκευής του Παρθενώνα σε χριστιανική εκκλησία, για να ανοιχτούν στη θέση τους παράθυρα, ωστόσο ορισμένα θραύσματά τους βρέθηκαν αργότερα στην Ακρόπολη.

Το αρχικό μήκος της βόρειας ζωφόρου ήταν 58,70 μέτρα και αποτελούνταν από 47 λίθους. Σήμερα οι λίθοι που διασώθηκαν είναι μοιρασμένοι ανάμεσα στο Μουσείο της Ακρόπολης και στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, στο οποίο κατέληξαν μετά την απόσπασή τους από τον Thomas Bruce, λόρδο του Elgin, το 1801-1804, όταν η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή. Προκειμένου να καταστεί δυνατή η μεταφορά, τα συνεργεία του λόρδου του Elgin απέσπασαν με πριόνι ή λοστούς μόνο την εξωτερική όψη με τις ανάγλυφες παραστάσεις. Στο Μουσείο Ακρόπολης έχουν τοποθετηθεί τα γύψινα αντίγραφά τους, με προσαρμοσμένα κάποια θραύσματα που, καθώς είχαν πέσει από το μνημείο, διέφυγαν της αρπαγής.

Michaelis, Α., Der Parthenon, Leipzig, 1870-1871, σελ. 203-208:1-26, 232-234, 241-242, 244, πίν. ΧΙΙ, αρ.κατ. Platte ΙΧ
Smith, A.H., British Museum. The Sculptures of the Parthenon, London, 1910, σελ. 56, 66, εικ. 107, πίν. 43, πίν. 92 (399), αρ.κατ. 399 (ένα από τα πέντε θραύσματα με Ακρ. 876)
Casson, S., Brooke, D., Catalogue of the Acropolis Museum. Sculpture and Architectural Fragments, with a section upon the Terracottas, II, Cambridge, 1921, σελ. 121-123, εικ. 876, αρ.κατ. 876
Schuchhardt, W.H., «Die Entstehung des Parthenonfrieses», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 45, 1930, σελ. 230-245, εικ. 6, 50-51
Tombropulu-Bruskari, M., «Parthenon-Fragmente», Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Athenische Abteilung 75, 1960, σελ. 5, πίν. 5, αρ.κατ. 5
Bowie, Th., Thimme, D. (εκδ.), The Carrey Drawings of the Parthenon Sculptures, Bloomington, Indiana University Press, 1971, σελ. 55, 76, πίν. 33
Μπρούσκαρη, Μ., Μουσείον Ακροπόλεως. Περιγραφικός κατάλογος, Αθήνα, 1974, σελ. 160, εικ. 309, αρ.κατ. 876
Brommer, F., Der Parthenonfries, Mainz, 1977, σελ. 32, εικ. 59.4, 63, αρ.κατ. N IX 29-37
Παλαγγιά, Ό., Ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα, Αθήνα, 1983, σελ. 51-52, 55
Beschi, L., Il fregio del Partenone: una proposta di Lettura, Atti della Accademia Nazionale dei Lincei, serie 8. Rendiconti, Classe di Scienze morali, storiche e filologiche 39, 1984, σελ. 180-184, 193 (App. III, IV), εικ. III, IV
Boardman, J., Finn, D., The Parthenon and its Sculptures, London, 1985, σελ. 238-239, 242-243
Μουσείο Μπενάκη, L., «Η Ζωφόρος του Παρθενώνα. Μια νέα πρόταση ερμηνείας», στο H. Kyrielies (επιμ.), Archaische und klassische griechische Plastik, Τόμος 2. Akten des internationalen Kolloqiums vom 22- 25. April 1985 in Athen, Rheim am Mainz, 1985, σελ. 213, 223, εικ. 5
Wesenberg, B., «Panathenäische Peplosdedikation und Arrhephorie. Zur Thematik des Parthenonfrieses», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 110, 1995, σελ. 150, 176-178
Berger, Ε., Gisler-Huwiler, M., Der Parthenon in Basel. Dokumentation zum Fries, Mainz, 1996, σελ. 67-68, εικ. 49-51, αρ.κατ. NORD 9 (IX) 29-37
Harrison, E.B., «The Web of History: A Conservative Reading of the Parthenon Frieze», στο J. Neils (επιμ.), Worshipping Athena. Panathenaia and the Parthenon, Wisconsin, United States, 1996, σελ. 209
Pollitt, J., «The Meaning of the Parthenon Frieze», στο D. Buitron-Oliver (επιμ.), The Interpretation of Architectural Sculpture in Greece and Rome, Washington, 1997, σελ. 51-65
Τριάντη, Ι., Το Μουσείο Ακροπόλεως, Ο Κύκλος των Μουσείων, Αθήνα, 1998, σελ. 300-301, εικ. 307-308
Boardman, J., «The Parthenon Frieze, a Closer Look», Revue Archéologique Fasc. 2, 1999, σελ. 321-325, 325-330
Lagerlöf, M.R., The Sculptures of the Parthenon. Aesthetics and Interpretation, Yale, 2000, σελ. 20-24, 37-41, 60-79
Neils, J., The Parthenon Frieze, New York, 2001
Jenkins, I., The Parthenon Frieze, 2nd edition, London, 2002, σελ. 87
Stevenson, T., «The Parthenon Frieze as an idealized, contemporary Panathenaic festival», στο D.J. Phillips, D. Pritchard (επιμ.), Sport and Festival in the Ancient Greek World, Wales, 2003, σελ. 253-254, εικ. 5
Younger, J.G., «Work Sections and repeating patterns in the Parthenon Frieze», στο M.B. Cosmopoulos (επιμ.), The Parthenon and its sculptures, Cambridge, 2004, σελ. 63-68, 82-83
Symeonoglou, S., «A new analysis of the Parthenon Frieze», στο M.B. Cosmopoulos (επιμ.), The Parthenon and its sculptures, Cambridge, 2004, σελ. 5-6, 22-26, 36-41, εικ. 1.26, 1.31
Jeppesen, K., «A fresh approach to the problems of the Parthenon Frieze», στο E. Hallager, J.T. Jensen (επιμ.), Proceedings of the Danish Institute at Athens V, Athens, 2007, σελ. 162
Wrede, H., Das Lob der Demokratie am Parthenonfries, Trierer Winckelmannsprogramme 21, 2008
Patay-Horváth, A., Metallanstückungen an griechischen Marmorskulpturen in archaischer und klassischer Zeit, Tübinger Archäologische Forschungen 4, 2008, σελ. 81-82, αρ.κατ. 33
Ellinghaus, C., Die Parthenonskulpturen. Der Bauschmuck eines öffentlichen Monumentes der demokratischen Gesellschaft Athens zur zeit des Perikles -Techniken in den bildenden Kunst zur Tradierung von Aussagen, Hamburg, 2011, σελ. 97-98, 104, 117-118, 120, 121, 131-132, εικ. 159
Borbein, A.H., «Die Skulpturen des Parthenon: Wie vollzieht sich Stilentwicklung?», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 131, 2016, σελ. 107, 109-111, 118-126
Osada, T., «The Parthenon Frieze - Display of Piety and Privilege», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 11-30
Tanaka, E., «The Concept of Space in the Parthenon Frieze», στο T. Osada (επιμ.), The Parthenon Frieze. The Ritual Communication between the Goddess and the Polis, Parthenon Project Japan 2011-2014, Wien, 2016, σελ. 119-138
Meyer, M., Athena, Göttin von Athen. Kult und Mythos auf der Akropolis bis in klassische Zeit, Wien, 2017, σελ. 99-100, 104-107
Korka, E., Fragments of the Parthenon Sculptures displayed in Museums across Europe (with the exception of the British Museum and the Acropolis Museum), Athens, 2017, σελ. 19-20, εικ. 6-7
Holtzmann, B., «Pittakis, Michaelis, Athanasiou. À propos de quelques blocs de la frise du Parthénon», στο H.-R. Goette, I. Leventi (επιμ.), Excellence Studies in Honor of Olga Palagia, Studia Honoraria, Band 38, Rahden, 2019, σελ. 79, αρ.κατ. 13